وبلاگ

اقدام پژوهی برتر چگونگی تدوین و بهترین نمونه های کشوری هزار نمونه و ارائه هزاران نمونه در سایت بانک فایل پژوهشی معلمان در این سایت شما عزیزان می توانید با مراجعه به دسته بندی اقدام پژوهی از هزاران نمونه اقدام پژوهی برتر استفاده های لازم را ببرید.

چکیده

اقدام پژوهی نوعي تحقيق در ميدان‌هاي واقعي كار و زندگي است كه به منظور آگاهي فردي و پيشرفت در كار انجام مي‌شود. در اين پژوهش، تحقيق با كار در‌مي‌آميزد و ضمن حفظ اصول تحقيقاتي، انجام آن ساده و امكان‌پذير مي‌گردد. اقدام پژوهی توسط خود افراد درگير در يك مسأله و براي حل يا كاهش آن انجام مي‌شود كه در آن عمل، محور اساسي تحقيق است اقدام پژوهی به مشاركت معلمان در اينكه چگونه در مورد مسائل آموزشي ياد بگيرند، چگونه ايده‌هايشان را در مورد برنامه درسي بيان كنند و اينكه چگونه عمل آموزشي خود را توسعه دهند و يا آن را نقد كنند، كمك مي‌كند با اقدام پژوهی بدنه آموزش و پرورش زنده و فعال و بالنده می شود. اقدام پژوهی از روشهایی است که سازگاری با فرهنگ بومی وملی دارد و در این رویکرد به تفاوت های فردی دانش آموزان توجه می شود. اقدام‌پژوهي در آموزش و پرورش با برخی از موانع و تنگناها از جمله مدیریت متمرکز، سلسله مراتب و بوروکراسی اداری و الزام به تبعیت از قوانین و مقررات و محدودیت در تفویض اختیار، تراکم وظایف و مسوولیت های اجرایی کارکنان آموزشی و اداری، پراکندگی یافته های پژوهشی، ذهن پژوهی به جای اقدام پژوهی، عدم پشتیبانی مالی و معنوی از اقدام پژوهان، عدم اطلاع رسانی مناسب نتایج اقدام پژوهی به معلمان و گاهاً اجرای پروژه های تکراری مواجه می باشد. در این مقاله راهکارهایی در راستای توسعه و بهبود کیفیت اقدام پژوهی ارائه شده است که طرح و تصویب مسأله اقدام پژوهی در شورای معلمان، برگزاری همايش‌هاي اقدام پژوهي، اجرای برنامه “هر مدرسه یک اقدام پژوهی مشارکتی” ، اختصاص امتیاز ویژه در ارزشیابی مدارس به طرح های اجرا شده، تاکید بر حل مسائل مدارس خاص از طریق اقدام پژوهی، اختصاص ساعات موظف معلمان به حل مسائل آموزشی و تربیتی دانش آموزان خود از طریق اقدام پژوهی، طراحی سایت ملی و بانک اطلاعات اقدام پژوهی، تشکیل باشگاه اقدام پژوهان جهت سهولت ارتباط اقدام پژوهان با یکدیگر و تبادل تجربیات و تبیین استراتژی اقدام پژوهی معلمان و مدارس توسط شورای تحقیقات استان ها در یک برنامه کوتاه مدت و میان مدت از آن جمله می باشد.

کلید واژه ها: اقدام پژوهی، فرصت، چالش،آسیب، آموزش و پرورش.

مقدمه

آموزش و پرورش به خاطر اينكه با انسان سروكاردارد از مهم‌ترين حوزه‌هايي است كه پژوهش در آن لازم است. به خاطر پيچيده بودن مسائل مربوط به انديشه‌ انسان، تحقيق و پژوهش داراي پيچيدگي‌هاي خاصي است و دقت زيادي را مي‌طلبد. بنابراين جهت ارتقاء كيفيت تعليم و تربيت و اثربخشي آموزشي بايستي مهارت‌ها و توانمندي‌هاي لازم در معلمان تقويت شود و لازمه اين امر مهم مجهز نمودن معلمان به بينش علمي و انجام پژوهش مي‌باشد تا اينكه معلمان توليد انديشه نمايند و از آن در جهت بهبود وضع كلاس درس و مدرسه استفاده‌هاي لازم را به عمل آورند. آموزش و پرورش پژوهش ويژه خود را مي‌طلبد كه محور اساسي آن بايد تغيير و تحول در كلاس درس و جريان ياددهي و يادگيري باشد. مسلماً معلمان نقش اساسي در اين نوع از پژوهش‌ها ايفا مي‌كنند و بايد تلاش كرد ضمن بهره جستن از همه روشهاي تحقيق، ساز و كارهاي پژوهش‌هاي كلاسي و اقدام پژوهی[1] را تدارك ديد(قاسمي پويا، 1382). در اين مقاله ابتدا تعاريفي از اقدام پژوهي ارائه مي‌شود، سپس به ضرورت، اهداف و مراحل اقدام پژوهی از ديدگاه‌هاي مختلف پرداخته مي‌شود و فرصت ها و چالش های آن مورد بررسي قرار مي‌گيرد. در نهایت راهکارهایی برای برون رفت از تنگناهای های مطرح شده ارائه می گردد.

بیان مساله

سالهاست كه در نظامهاي آموزشي مختلف اساسي ترين نقش معلم نقش ” ياددهنده ” و ” استفاده كننده از دانش حاصل از تحقيقات آموزشي و تربيتي ” بوده است . اين درحالي است كه معلمان به واسطة تجارب و دانشي كه در جريان فعاليت خود بدست مي آورند مي توانند نقش مولد دانش آموزشي را در نظامهاي آموزشي ايفا نمايند . در واقع جوهرة اقدام پژوهي به تمايل معلم براي پاسخ دهي به نيازهاي آني و عيني بوسيله بكارگيري روشي سازمان يافته در تحقق هرچه موثرتر اهداف آموزشي اشاره دارد .

بكارگيري اين رويكرد مي تواند زمينة را براي اصلاح و ارتقاء سطح يادگيري دانش آموزان، برنامه هاي آموزشي، روشهاي تدريس، تدوين استراتژيهاي يادگيري و ياددهي و توسعة مهارتهاي حرفه ای در معلمان مهيا نمايد.

هرچند اقدام پژوهی فرصت های فراوانی را در حل مسائل تعلیم و تربیت فرا روی معلمان و دست اندرکاران تعلیم و تربیت قرار می دهد موانع و چالشهای خاص خود رانیز دارد. این مقاله به بررسی فرصت ها و چالش های اقدام پژوهی می پردارد و راهکارهایی برای برون رفت از تنگناهای مطرح شده ارائه می نماید.

مفهوم اقدام پژوهی

مفهوم اقدام پژوهی بيش از هر چيز وابسته به دو فعاليت اساسي پژوهش و عمل است. اقدام پژوهی كوششي است كه بين پژوهش به عنوان وسيله‌اي براي آگاهي و دانستن و عمل آموزشي رابطه ارگانيك برقرار مي‌كند. (آهنچیان، به نقل از ساکی، 1383)

هاپكينز (1985) اقدام پژوهی را تركيبي از عمل و تحقيق مي‌دانند كه فرد در جريان آن مي‌كوشد تا عملي را بشناسد، بهبود بخشد و اصلاح كند. اقدام پژوهی قالبي براي معرفي مجموعه‌اي از روش‌هاي تحقيق است که عمل و پژوهش را به صورت توأمان مورد توجه قرار مي‌دهد. در مسير اقدام پژوهی، معلم به طور متناوب بين عمل و پژوهش حركت مي‌كند كه پيامد آن بهبود درك و در نتيجه بهبود عمل آموزشي است.

اقدام پژوهی، رويكردي آموزشي ـ‌ پژوهشي است كه هدف از آموزش و به كارگيري آن حل چالش‌ها و مسائلي است كه معلمان در حين عمل به ويژه طي فرآيند ياددهي ـ‌يادگيري با آن مواجه مي‌شوند. به عبارت ديگر، معلم به شيوه‌اي علمي و پژوهشي، در فرآيندي نظام‌مند، ضمن تمركز بر چالش‌هاي پيش‌رو، با تدوين فرضيه‌هايي درباره آنها، به جمع‌آ‌وري اطلاعات درباره آنها پرداخته و آنها را به آزمون بگذارد و بدين وسيله ضمن دسترسي به راه‌حل‌هاي مناسب، به حل مسائل و مشكلات موجود بپردازد و با بهسازي فرآيند آموزش، به تحقق يادگيري مناسب‌تر و مطلوبتر دست يابد (متين، 1382، به نقل از ناموری لاله، 1382)

در تعاريف جديد از پژوهش حين عمل ، جنبه هاي اجتماعي –آموزشي آن نيز در نظر گرفته مي شود: «پژوهش حين عمل نوعي تحقيق است كه به وسيله افراد در گير در موقعيت هاي اجتماعي – آموزشي انجام مي شود و هدف آن بهبود استدلال ، اعمال عدالت اجتماعي و ارتقاي فهم و ادراك اين افراد از اوضاع و شرايط است . در نتيجه ، بهترين حالت چنين تحقيقي آن است كه با مشاركت تمام افراد درگير انجام شود كه به صورت گروه تحقيق كننده قدرت و اختيار بيش تري براي پياده كردن نتايج تحقيق بدست مي آورد (گويا ، 1372)

يكي از برتري هاي پژوهش حين عمل ، اين است كه پژوهشگر بر اساس نتايج به دست آمده مي تواند تعديل يا تغيير لازم را بلافاصله به عمل آورد. (بازرگان ، 1372).

بنابر اين ، پژوهشگر فردي خنثي و بي طرف نيست بلكه خواهان تغيير است مي خواهد وضع نامطلوب موجود ، متحول شود و در مسير اثر بخشي پيش رود . در حقيقت ، او نوعي رابطه عاطفي و ذهني و دروني با مسائل دارد و كسي نيست كه صرفا با اتكا به برخي از فنون و روش هاي تحقيق به يافتن رابطه ها اكتفا مي كند بلكه مي كوشد همواره خود و كلاس درسي اش را رشد دهد از اين رو مدام به جست و جو مي پردازد و همواره به دنبال مطالعه و ياد گيري است ، با ديگران همكاري مي كند ، به گفته هاي همكارانش گوش مي دهد، سعه صدر دارد و آماده پذيرفتن انتقادهاست (قاسمي پويا، 1379 )

به طور كلي اقدام پژوهی نوعي پژوهش است كه افراد درگير حل يك مسأله مي‌شوند و سعي مي‌كنند كه آن مسأله را به نحوی حل نمايند. بنابراين اقدام پژوهی فرآيند نظام‌مندي است كه آموزش را از طريق تغيير بهبود مي‌بخشد، چون معلم در اين پژوهش به عنوان عامل يا كارگزار تغيير مطرح است و پژوهش را خود طراحي و اجرا مي‌كند كه در نهايت به بهبود عمل آموزشي منجر مي‌شود.

اهمیت و ضرورت اقدام پژوهی

در بیان اهمیت و ضرورت پژوهندگی توسط معلمان متین (1382، به نقل از ناموری لاله، 1388) در مقاله ای تحت عنوان ضرورت ها و نیازهای معلم پژوهنده به نکاتی اشاره کرده است:

1- معلم بیش از دیگران در معرض پرسش های آموزشی است؛ بهتر است برای پاسخ به پرسش ها و مسائل خود درگیر پژوهش و حل مساله گردد.

2-   یافته های پژوهش توسط خود معلمان به کار می رود. پس بهتر است که خود معلم نیز دست به پژوهش بزند.

3-   مشارکت معلم در پژوهش باعث ایجاد اعتماد به نفس می شود و در او انگیزه به پژوهش رشد می نماید.

4-   با درگیر شدن معلم در پژوهش مساله جدایی میان نظریه و عمل از میان می رود.

5-   نتایج حاصل از پژوهش معلمان در کلاس درس کاملاً کاربردی است.

6-   در فرآیند پژوهش، معلم هر جا لازم دانست تغییرهای لازم را اعمال می کند.

7-   معلم ضمن پژوهش رشد می کند، بالفعل می شود و چاره یابی، نوآوری و نوجویی اشاعه می یابد.

جفری گلانز (1999، به نقل از ناموری لاله، 1388) نیز در مقاله ای در مورد اهمیت اقدام پژوهی توسط معلمان بیان می کند که این رویکرد:

1- تصمیم گیری را تقویت می کند و بهبود می بخشد و احساس بهتری از صلاحیت و شایستگی در حل مساله و اتخاذ تصمیمات آموزشی به وجود می آورد.

2-   بازاندیشی و خود ـ ارزیابی را القا می کند.

3-   تعهد و پای بندی نسبت به اصلاح و بهبود مداوم را ارتقا می بخشد.

4- یک جو مثبت آموزشی ایجاد می کند که در آن تدریس و یادگیری از جمله مهمترین و برجسته ترین مسایل مورد توجه هستند.

5-   به طور مستقیم روی عمل و اقدام تاثیر می گذارد.

معلمان در ميان دست اندركاران نظام آموزشي، به عنوان كارگزاران اصلي صحنه ي تعليم و تربيت و در زمره ي مروجان علم و پرورندگان روح علمي به حساب مي آيند. اين قشر از جامعه ي فرهنگي به ضرورت و بر اساس نيازهاي حرفه اي خود، بايد با بينش علمي آشنا باشند و كم و بيش از نتايج آن بهره مند شوند. يكي از شروط لازم براي تحقق هدف هاي نظام تعليم و تربيت، دخالت دادن معلمان در شناخت مشكلات فرآيند ياددهي – يادگيري است و اين ضرورت و نياز در صورتي واقعيت مي يابد كه آن ها در شناخت مشكلات و ارائه طريق فعال شوند و در جهت رفع موانع به طور آگاهانه قدم بردارند. عوامل بسیار زیادی در جریان آموزش و یادگیری تأثیر دارد که طی روش های تحقیق مرسوم دانشگاهی قادر به کنترل آنها نیستند. هدف از پژوهش در تعلیم و تربیت فقط کسب دانش محض نیست،بلکه دانشی است که در عمل بتوان از آن استفاده کرد و در بهسازی محیط آموزشی مفید باشد .چنین هدفی را پژوهش های تربیتی دانشگاهی و مرسوم نتوانسته اند حاصل کنند .این پژوهش ها اطلاعات خوبی در اختیار گذاشته اند که می تواند الهام بخش معلمان باشد اما اکثر آنها قابل استفاده مستقیم توسط معلمان در کلاس های درس و محیط مدارس نبوده اند ،کلاس های درس دارای پویایی ویژه خود هستند و برای بهسازی امر آموزش و پرورش و اثر بخش کردن آن ،ضروری است که از روش های گوناگون پژوهش ،به ویژه پژوهش های مبتنی برعمل (اقدام پژوهی) بهره جست.

اهداف اقدام پژوهی

دلاور (1382، به نقل از ساکی، 1383) اهداف اقدام پژوهی را چنين برمي‌شمارد:‌

1ـ‌ اين شيوه پژوهش ابزاري براي تزريق رويكرد مبتني بر نوآوري به پيكرة‌ آموزش و يادگيري است.

2ـ‌اين پژوهش وسيله‌اي براي چاره انديشی درباره مسائلي است كه در موقعيت‌هاي خاص، تشخيص داده مي‌شود.

3ـ‌ روشي براي بهبود و شرايط طبيعي در بين معلمان و پژوهشگراني است كه با كار دانشگاهي سروكار دارند.

جانسون (1990) از منظري ديگر اهداف اقدام پژوهی را چنين بيان مي‌كند:

1ـ پژوهش منظم براي بهبود كيفيت آموزشي

2ـ‌ كشف رابطه ساختارهاي آموزشي و مدرسه با عمل تدريس ويادگيري

3ـ‌ آشنايي با روشهاي عملي كه به بهبود تدريس كمك مي‌كنند.

بطور کلی اقدام پژوهی هدف ها ی چندگانه ای را دنبال می کند که نقطه ی مشترک تمام آنها ، توسعه توانایی های معلمان برای درک و فهم بیشتر مشکلات آموزشی و درگیر شدن با آنهاست.

انواع اقدام پژوهی

پژوهش حين عمل داراي انواع مختلفي است و خصلت رشته اي خاص ندارد . در جريان تحقيق حين عمل، افراد مي توانند رويكردهاي مختلفي چون رويكرد انتقادي ، پايدار گرايانه ، سياسي ، تاريخي و…. را انتخاب كنند.

گراندي پژوهش حين عمل را به سه گونه ي فني،عملي و رهايي بخشتقسيم مي كند. هالتر و باركوترويكردهاي پژوهش حين عمل را شامل رويكردهاي تكنيكي مشاركتي ،تعاملي مشاركتي ، و رويكرد فرآيندگي مي دانند . مك كرنان  نيز سه نوع پژوهش حين عمل را با عنوان :

الف – ديدگاه علمي – تكنيكي

ب- پژوهش حين عمل با رويكردي عملي – تأملي

پ- تحقيق عمل انتقادي – رهايي بخش فهرست بندي كرده است (به نقل از مسترز، 1995)

به رغم وجود رويكرد هاي سه گانه در عرصه ي پژوهش حين عمل ، بايد توجه داشت كه پذيرش يك رويكرد به معناي نفي ديگر رويكردها نيست بدين معنا كه توجه به هدف و حوزه اي كه در آن پژوهش حين عمل صورت مي گيرد، نگاه پژوهشگر حين عمل تفاوت مي يابد.

چنانچه مسترز (1995) معتقد است براي پژوهش در حوزه ي علوم تجربي ، از رويكردهاي تكنيكي (گروه اول ) و براي پژوهش در حوزه ي علوم تاريخي و تأويلي از رويكردهاي تعاملي (گروه دوم) و براي پژوهش در حوزه ي علوم انتقادي (نظير علوم اجتماعي و اقتصادي ) از رويكردهاي انتقادي (گروه سوم ) استفاده مي شود. به هر روي ، به رغم تنوع رويكردهاي پژوهش حين عمل ، مي توان هر پژوهش عملي را حاوي عناصر درگيري عملي محقق با موقعيت عملي ، حل مسايل ، بازنگري مداوم در دانش يا روش كار دانست. اقدام پژوهی در واقع چيزي جز تفسير عمل نيست ، يعني ، بصيرتي است كه در سايه ي كنش ها و اعمال انجام مي گيرد و هدف آن بهبود بخشيدن به حيات وزندگي فكري و ذهني و عرصه اي است كه فرد با آن سر و كار دارد. در تحقيق حين عمل ، فرد محقق به صورت مشاركتي و نه به شكل بوروكراتيك ، وضعيت را بهبود مي بخشد نه آن كه در قالب يك سري دستور العمل هاي اداري اين كار را انجام دهد. (پينر ،1996 )

مراحل اقدام پژوهی

پژوهش به عنوان جستجوی نظام مند برای کشف مجهول یا حل مساله مراحلی دارد. درباره ی مراحل اقدام پژوهی ، پژوهشگران طبقه بندی های متفاوتی ارائه داده اند ودربررسی آنها مشخص می شود که این مراحل خطی نیستندبلکه به صورت دوری یا حلزونی می باشند . به همین خاطر آن را چرخه ی پژوهش نامیده اند . بااین حال چون این پژوهش نیز منظم و هدفمنداست پس لازم است مراحلی رابرای آن درنظر گرفت. بازرگان(1372) چرخه ی اقدام پژوهی را شامل چهار حلقه برنامه ریزی ، اقدام ، مشاهده و بازتاب ( تحلیل و تعدیل اقدام ) می داند.

لوين واضع واژه «اقدام پژوهی » آن را متشكل از چهار مرحله ي برنامه ريزي ، اقدام، مشاهده و تأمل و تفكر مي داند كه بايد در بستري حلزوني تكرار شوند (گويا ، 1372 ). ادراك حاصل از مشاهده ، تأمل و تفكر به بهبود عمل ، برنامه ريزي ، اقدام مجدد منجر مي شود و چرخه تحقيق در عمل ادامه مي يابد .

از دیدگاه قاسمی پویا (1380) مراحل پژوهش حين عمل به طور كلي شامل سه مرحله ي :

الف- تشخيص

ب- اجرا

پ- ارزيابي و عرضه است.

با نگاهی دقیق تر به این فرآیند ابعاد اجرای آن روشن تر می گردد:

1-مشخص كردن مسأله :در اين مرحله «موقعيت نامعين» مورد مطالعه بايد به طور آشكار بيان شود. براي اين منظور ، لازم است ويژگي هاي اين «موقعيت » تصوير و گستردگي آن توصيف گردد. سپس ، با مطالعه كافي درباره ي موضوع و مذاكره با معلمان مربوط، پژوهشگران . مشاوران ونيز افراد ديگر ، سوال هاي پژوهشي تدوين شود.

2-   گرد آوري اطلاعات : در اين مرحله براي اين كه جوانب مسأله به درستي مشخص شده و براي آن راه حل جديدي پيدا شود ، لازم است ضمن مذاكره با ساير همكاران ، با استفاده از روش هاي علمي نيز به جمع آوري اطلاعات اقدام گردد.

داشتن روحيه انعطاف پذيري و مشاركتي در اين مرحله ، مي تواند كمك بسيار مؤثري در مذاكره ي مطلوب با همكاران و پيش كسوتان باشد.

3-   انتخاب يك راه موقت و پيشنهادي يا تهيه طرح براي عمل : بر مبناي اطلاعات جمع آوري شده و مذاكره با همكاران و متخصصان ، سرانجام راه حل مناسبي براي اقدام انتخاب مي شود كه به صورت طرحي براي اجرا در عمل تهيه خواهدشد.

4-   تجربه كردن يا اجرا عمل انتخاب شده : در اين مرحله ،راه جديد به طور عملي اجرا مي شود و مورد تجربه و آزمايش قرار مي گيرد. چگونگي اجرا و آثار آن ، به دقت و به صورت منظم مطالعه خواهد شد . براي سنجش عمل در زمان اجرا مي توان با استفاده از ابزار هاي زير اطلاعات لازم را جمع آوري كرد.

الف- پرسشنامه

ب- يادداشت هاي روزانه معلم

پ- مصاحبه

ت- فرم هاي مشاهده

علاوه بر اين ابزار ها همكاران، متخصصان آگاه و اولياي دانش آموزان نيز مي توانند در زمان اجرا و تجربه كردن ، معلم را ياري كنند تا كار خود را مورد ارزيابي قرار دهد.

5-     تحليل داده و ارزيابي نتايج كه در اين مرحله ، تحليل داده ها با استفاده از روش كمي و كيفي انجام خواهد شد.

6-   برنامه ريزي و اقدام مجدد : اطلاعات حاصل از اجراي طرح مي تواند به برنامه ريزي و اقدام مجدد منجر شود. به اين صورت كه با توجه به نتايج به دست آمده راه حل يا طرح جديد براي اقدام دوباره و انجام پژوهش حين عمل ، در مورد آن تهيه مي شود .

بنابر اين ، چرخه ي پژوهش حين عمل به منظور بهبود عمل و رسيدن به نتايج مثبت مي تواند ادامه داشته باشد.

در فرآيند پژوهش حين عمل ، ممكن است مراحل به شكلي كاملا منظم مطابق آن چه ارائه شد – رعايت نشود ، زيرا اين فرآيند بسيار سيال و منعطف است . ملاك موفقيت اين نيست كه محققان مراحل ياد شده را طي كنند، مهم اين است كه به فهمی عميق در مورد تجارب خويش و موقعيتي كه اين تجارب در آن شكل گرفته است نايل شوند و احساس كنند كه تجارب و اعمال آن ها در نتيجه پژوهش در حين عمل ، بهبود و تكامل گرفته است (كميس و استو، 1998 ).

فرصت ها در اقدام پژوهی

روش های مختلفی برای انجام پژوهش وجوددارد. بعضی از روش های پژوهش برای برخی زمینه های خاص مفیدترند . درعین حال ، در همه ی روش های پژوهش بر فرآیند و روندهای معینی برمی خوریم که در پژوهش مشترکند. وجود همین فرآیندها و روندهاست که پژوهش را به پژوهش و نه به فعالیت خاص دیگری تبدیل می کند . اقدام پژوهی مطلوب ، دارای و یژگی های اصلی همه ی پژوهش های خوب است و درعین حال ، از و یژگی های خاص خودبهره مند است که در ذیل به برخی از آن ها اشاره می شود:

1-   در نتيجه ي پژوهش حين عمل معلمان نتايج تحقيق ، كاربرد ملموس تري خواهد داشت (بازرگان ، 1372)

2-   وقتي معلمان در مورد كار خود به پژوهش مي پردازند ، تصميم گيرنده هاي مستقل تر و در نتيجه ، انتخاب گران بهتر مي شوند(بيشاب، 1377).

3-     اگر معلم به پژوهش بپردازد ، به نتايج و كاربرد آن احساس تعلق خاطر مي كند (قاسمي پويا ، 1381)

4-     در اقدام پروهی تفکر انتقادی و خلاق معلمان رشد و توسعه مي یابد.

5-   در فرآيند اجراي تحقيق عمل مشاركتي ، معلمان مي آموزند كه از راه تجربه و عمل ، دوستان منتقدي براي يكديگر باشند(كميس و استو، 1998)

6-   پژوهش حين عمل ، يك فرآيند يادگيري است كه نتايج آن تغييرات واقعي و حقيقي مي باشد (كميس و استو،1998)

7-       معلم پژوهنده از رهگذر اقدام پژوهی میان عمل و نظریه سازگاری ایجاد می کند.

8-   آن تصميم در جريان اجرا و عمل و در يك فرايند علمي و عینی محك زده مي شود.

9-   در اقدام پژوهی به جاي اين كه تصميم گيري مسبوق به يافته هاي علمي باشد ، تصميم گيري مقدم بر يافته هاي علمي است.

10- با اجرای اقدام پژوهی بینش علمی در بدنه آموزش و پرورش زنده و فعال و بالنده می شود(قاسمی پویا،1379)

11- معلم پژوهنده با مهارت یافتن در اقدام پژوهی، در سطوح ديگر اجرايي هم مي تواند با همين قوت به حل مسائل بپردازد.

12- دست اندر كاران فعاليت هاي آموزشي – به ويژه معلمان – اگر خود به كند و كاو درباره مسايل مربوط به خويش بپردازند ، از آن وظايف آگاه تر مي شوند.

13- معلمان تجربه هاي اقدام پژوهی خود را در رابطه با فرآيندهاي ياددهي – ياد گيري ، می توانند با همكاران خويش در ميان گذارند و با آنان تبادل نظركنند.

14- پژوهش حين عمل به معلمان كمك مي كند كه در موقعيت واقعي تدريس درك بهتري از عمل خود داشته باشند. اين امر به بهبود عمل آن ها در كلاس منجر مي شود.

15- پژوهش حين عمل به افراد كمك مي كند خود را كشف كنند و از موانع و ساختارهاي اجتماعي و غير منطقي ، غير مولد ، ناعادلانه ، غير منصفانه و توجيه ناپذيري كه رشد فردي آن را محدود مي سازد ، رها شوند.

16- اقدام پروهی معلم را از نقش مجری محض در فرآیندهای آموزشی به مدیر و رهبری توانمند در این عرصه ارتقاء می دهد.

17- در اقدام پروهی به تفاوت های فردی دانش آموزان توجه می شود.

18- سازگاری با فرهنگ بومی وملی از فرصت هایی است که اقدام پژوهی ایجاد می کند.

چالشها در اقدام پژوهی

علیرغم فرصت هایی که اقدام‌پژوهي در آموزش و پرورش فراهم می نماید، مواجه با موانع و تنگناهایی نیز هست که به تعدادی از آن ها اشاره می گردد:

1-   از موانع عمده انگیزه به اقدام پژوهی در میان کارکنان ستادی می توان به شیوه مدیریت متمرکز، سلسله مراتب و بوروکراسی اداری و الزام به تبعیت از قوانین و مقررات و محدودیت در تفویض اختیار اشاره نمود.

2-     تراکم وظایف و مسوولیت های اجرایی کارکنان آموزشی و اداری

3-     پراکندگی یافته های پژوهشی اقدام پژوهان و عدم جهت دهی سازمان یافته به آن ها.

4-     ذهن پژوهی به جای اقدام پژوهی: به معنای تنظیم گزارشاتی است که حاکی از تراوشات ذهنی می باشد نه اقدام پژوهی.

5-     عدم پشتیبانی مالی و معنوی از اقدام پژوهان.

6-     کاهش انگیزه اقدام پژوهان تازه کار به دلیل مقایسه کاستی های پژوهش های آنان با اقدام پژوهان حرفه ای.

7-     تنظیم گزارشات اقدام پژوهی که حاصل تجارب قبلی معلمان با تجربه می باشد نه فرآیند و فعالیت اقدام پژوهانه.

8-     عدم اطلاع رسانی مناسب نتایج اقدام پژوهی به معلمان و گاهاً اجرای پروژه های تکراری.

راهکارها

با توجه به چالش ها و چالشهای فراروی اقدام پژوهی و اقدام پژوهان، در راستای توسعه این مهم راهکارهایی پیشنهاد می گردد:

1-     طرح و تصویب مسأله اقدام پژوهی در شورای معلمان و ایجاد جو همکاری و همفکری جهت حل مساله.

2-     طراحی و اجرای برنامه “هر مدرسه یک اقدام پژوهی مشارکتی” در هر سال تحصیلی و اختصاص امتیاز ویژه در ارزشیابی مدارس به طرح های اجرا شده.

3-     برگزاری همايش‌هاي اقدام پژوهي در مناطق و استان‌ها جهت انتشار سازو کارها، روش ها و یافته های اقدام پژوهی و تبادل تجربیات.

4-     تاکید بر حل مسائل مدارس خاص از جمله مدارس تیزهوشان، شبانه روزی و شاهد از طریق اقدام پژوهی

5-     اختصاص ساعات موظف معلمان به حل مسائل آموزشی و تربیتی دانش آموزان خود از طریق اقدام پژوهی.

6-     طراحی سایت ملی و بانک اطلاعات اقدام پژوهی.

7-     تشکیل باشگاه اقدام پژوهان جهت سهولت ارتباط اقدام پژوهان با یکدیگر و تبادل تجربیات.

8-     تدارک ساز و کار لازم جهت حمایت مادی، تجهیزاتی، علمی و تجربی از اقدام پژوهان.

9-     تبیین استراتژی اقدام پژوهی معلمان و مدارس توسط شورای تحقیقات استان ها در یک برنامه کوتاه مدت و میان مدت.

10-   تشکیل گروه آموزشی اقدام پژوهی در شهرستانها، نواحی و مناطق.

11-   پیش بینی گزینه ای برای احتساب امتیازات معلم پژوهنده در ارزشیابی سالانه.

12-   حرکت به سوی تمرکز زدایی و تفویض اختیار به کادر آموزشی و اداری در آموزش و پرورش.

13-   کاربست یافته های اقدام پژوهان.

14-   ترغیب و ارزش گذاری به اندیشه های نو.

15-   برگزاری کارگاه های آموزشی و توجیهی روش شناسی اقدام پژوهی و تبادل تجربیات.

بحث و نتیجه گیری

آموزش و پرورش پژوهش ويژه خود را مي‌طلبد كه محور اساسي آن بايد تغيير و تحول در كلاس و جريان ياددهي و يادگيري باشد. يكي از محورهاي تحول در آموزش و پرورش كه باعث تحول اساسي در نظام تحقيق و توسعه مي‌شود طرح معلم پژوهنده «اقدام پژوهی» يا اقدام پژوهي است.

بازتاب معلمان بر تدريس خود و تجزيه و تحليل تجربه هاي خودشان به تنهايي يا به كمك شريكان پژوهش ، بالقوه مي تواند منجر به نظريه پردازي هاي جديد در زمينه ي تدريس شود. اين فعاليت ها فرصت های آموزشي متعددی بوجود می آورند از جمله نتايج تحقيق ، كاربرد ملموس تري خواهد داشت. معلمان تصميم گيرنده هاي مستقل تر و انتخاب گران بهتر مي شوند، به نتايج و كاربرد پژوهش خود احساس تعلق خاطر مي كنند و از وظايف خود آگاه تر مي شوند، تفکر انتقادی و خلاق معلمان رشد و توسعه مي یابد و از موانع و ساختارهاي اجتماعي و غير منطقي ، غير مولد ، ناعادلانه ، غير منصفانه و توجيه ناپذيري كه رشد فردي آن را محدود مي سازد ، رها شوند و می توانند در موقعيت واقعي تدريس درك بهتري از عمل خود داشته باشند. اقدام پژوهی معلم را از نقش مجری محض در فرآیندهای آموزشی به مدیر و رهبری توانمند در این عرصه ارتقاء می دهد. نتایج حاصل از اقدام پژوهی واقعي و حقيقي مي باشد با معیارهای علمي و عینی محك زده می شود و میان عمل و نظریه سازگاری ایجاد می گردد. با اقدام پژوهی بدنه آموزش و پرورش زنده و فعال و بالنده می شود. اقدام پژوهی از روشهایی است که سازگاری با فرهنگ بومی وملی دارد و در این رویکرد به تفاوت های فردی دانش آموزان توجه می شود.

اقدام‌پژوهي در آموزش و پرورش با برخی از موانع و تنگناها از جمله مدیریت متمرکز، سلسله مراتب و بوروکراسی اداری و الزام به تبعیت از قوانین و مقررات و محدودیت در تفویض اختیار، تراکم وظایف و مسوولیت های اجرایی کارکنان آموزشی و اداری، پراکندگی یافته های پژوهشی، ذهن پژوهی به جای اقدام پژوهی، عدم پشتیبانی مالی و معنوی از اقدام پژوهان، عدم اطلاع رسانی مناسب نتایج اقدام پژوهی به معلمان و گاهاً اجرای پروژه های تکراری مواجه می باشد. در این مقاله راهکارهایی در راستای توسعه و بهبود کیفیت اقدام پژوهی ارائه شده است که طرح و تصویب مسأله اقدام پژوهی در شورای معلمان، برگزاری همايش‌هاي اقدام پژوهي، اجرای برنامه “هر مدرسه یک اقدام پژوهی مشارکتی” ، اختصاص امتیاز ویژه در ارزشیابی مدارس به طرح های اجرا شده، تاکید بر حل مسائل مدارس خاص از طریق اقدام پژوهی، اختصاص ساعات موظف معلمان به حل مسائل آموزشی و تربیتی دانش آموزان خود از طریق اقدام پژوهی، طراحی سایت ملی و بانک اطلاعات اقدام پژوهی، تشکیل باشگاه اقدام پژوهان جهت سهولت ارتباط اقدام پژوهان با یکدیگر و تبادل تجربیات و تبیین استراتژی اقدام پژوهی معلمان و مدارس توسط شورای تحقیقات استان ها در یک برنامه کوتاه مدت و میان مدت از آن جمله می باشد.

منابع و مآخذ

1-ارل ببی ، روش های تحقیق در علوم اجتماعی ف ترجمه رضا فاضل ، تهران : انتشارات سمت ، چاپ اول ، 1381

2-اوپنهایم ، آبراهایم نفتالی ، طرح پرسشنامه و بخش نگرش ها ، ترجمه مرضیه کریم نیا ، مشهد : آستان قدس رضوی ، چاپ اول ، 1366 .

3-اهنچیان ، محمدرضا ، مهدی صمدآقایی ، 1394 ف تهران ، انتشارات رشد .

4-بازرگان ، عباس ، 1373 ، اقدام پزوهی و کاربرد آن در تعلیم و تربیت ، فصلنامه تعلیم و تربیت 9 .

5-براتی ، ناصر ، داوودپور منتظری ، روش تحقیق در مطالعات محیطی ، تهران : انتشارات ساکو ، چاپ اول ، 1391 .

6-بست ، جان ، روش تحقیق در علوم تربیتی ، ترجمه حسن پاشا شریفی و نرگس طالقانی ، تهران : انتشارات رشد ، چاپ نهم ، 1381 .

7-بیکر ، ترزال ، روش تحقیق در علوم اجتماعی ، ترجمه هوشنگ نایبی ، تهران : انتشارات دانشگاه پیان نور ، چاپ چهارم ، 1387 .

8-تک زارع ، نسرین ، تک زارع ، علیرضا ، تدوین پرسشنامه طرح تحقیقاتی ، تهران : موسسه فرهنگی انتشارات راستان ، 1379 .

9-جورج براون ، تدریس خرد ، ترجمه ی علی رئوف ، تهران ، انتشارات مدرسه ، چاپ پنجم ف 1383 .

10-حافظ نیا ، محمدرضا ، مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی ، تهران : انتشارات سمت ، چاپ نهم ، 1382 .

11-حسنی ، محمد ، احمدی ، حسین ، الگویی نو در ارزشیابی تحصیلی : ارزشیابی توصیفی ، تهران ، انتشارات مدرسه ، چاپ چهارم ، 1387 .

12-خاکی ، غلامرضا ، روش تحقیق با رویکرد به پایان نامه نویسی ، تهران : نشر بازتاب ، چاپ سوم ، 1386 .

13-خورشیدی ، عباس ، غندالی ، شهاب الدین ، راهنمایی عملی روش های نوین تدریس ، انتشارات پسین ، تهران ، چاپ اول ، 1380 .

14-دلاور، علی ، احتمالات و آمار کاربردی در روانشناسی و علوم تربیتی ، تهران : انتشارات رشد ، 1379 .

15-دلاور ، علی ، روش های آماری در روانشناسی و علوم تربیتی ، تهارن : انتشارات دانشگاه پیام نور ، چاپ سوم ، 1370 .

16-دلاور ، علی ، مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی ، تهران : انتشارات رشد ، 1378 .

17-رضوی ، ملیحه سادات ، هفت گام اصلی در تحقیق علمی ، مشهد : سخن گستر ، چاپ اول ، 1382 .

18-رفیع پور ، فرامرز ، کندوکاوها و پنداشته ها ، تهران : شرکت سهامی انتشار ، چاپ اول ، 1360

19-رئوف ، علی ، یاددادن برای یادگرفتن ، تهران : انتشارات مدرسه ، چاپ چهارم ، 1383 .

20-سادئی ، علی ، روش تحقیق و آمار به زبان ساده ، تهران : انتشارات شلاک ، چاپ دوم ، 1387

21-ساروخانی ، باقر روش های تحقیق در علوم اجتماعی ، جلد اول و دوم ، تهران : انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، 1377.